Reportage in de Mexicaanse stad Ciudad Juárez: 800 moorden per jaar
Panorama, 20 mei 2018
Ciudad Juárez, ooit de gevaarlijkste stad ter wereld, gaat weer hard die kant op. Zolang moordenaars vrijuit gaan en drugs over de grens met de Verenigde Staten goudgeld opleveren, zullen de moorden doorgaan.
Naast een zandweggetje in de woestijn, iets ten zuiden van Ciudad Juárez, liggen tussen de cactussen en yucca-planten de lichamen van drie mannen, opgestapeld. Ze zijn opgezwollen, blauw en vertonen sporen van marteling. De indringende geur verraadt dat ze er al een tijdje liggen. “Kijk, van een van hen is een vinger afgehakt,” wijst een medewerker van het forensisch team aan. “Een drugsafrekening dus.”
Het drugsgeweld in Mexico laait op. Met gemiddeld zo’n tachtig moorden per dag was 2017 het dodelijkste jaar sinds het land die cijfers bijhoudt. Ook in Ciudad Juárez, dat van 2008 tot 2011 de gevaarlijkste stad ter wereld was, neemt het geweld weer toe, omdat verschillende drugskartels strijden om de macht. In 2017 werden er ruim 800 moorden gepleegd, een flinke toename ten opzichte van de 546 in 2016 en de 322 in 2015. Ciudad Juárez ligt strategisch op de handelsroute tussen de regio waar marihuana en papaver worden verbouwd en de grens met de Verenigde Staten, de belangrijkste afzetmarkt voor de drugs. De stad grenst direct aan El Paso, een van de veiligste steden van de Verenigde Staten. De bevolking vreest dat de stad weer belegerd wordt zoals in 2010, toen met de komst van het leger en de federale politie het dodental explodeerde tot ruim 3000. Tijdens deze periode, die ‘de schoonmaak’ wordt genoemd, stierven veel onschuldige burgers. Veel anderen verlieten de stad vanwege het extreme geweld.
In een plas bloed
Op de vloer van een hoekhuis in de wijk Salvarcar liggen lege bierflessen, kleren, kogelhulzen en een drol. Boven het enige raam staat met dikke zwarte letters geschreven Welcom to Infierno (welkom in de hel, inclusief spelfouten). Achter de kapotte bank ligt een jongen met zijn shirt omhoog in een plas bloed. Luis Ángel Rodriguez Contreras (27), bijnaam Jacky, is het zoveelste dodelijke slachtoffer in maart. “Een drugsdealer,” concludeert een van de forensische medewerkers die bewijsmateriaal verzamelt direct. Uit de slaapkamer klinkt de onheilspellende muziek van de film Jeepers Creepers 3, die nog steeds aan het draaien is. “We lagen samen in bed de film te kijken toen drie mannen ons huis binnendrongen en hem doodschoten,” zegt zijn 23-jarige vriendin Lesly snikkend. Het enigszins verwaarloosd uitziende meisje vertelt dat ze verslaafd is aan cristal (crystal meth) en marihuana. “Luis Ángel dealde daar inderdaad in. Maar nadat hij in de gevangenis had gezeten, besloot hij vorige week zijn leven te beteren en te stoppen met het verkopen van drugs.”
Twee dagen later rijdt de rouwstoet, een bonte mengeling van oude barrels en dure nieuwe pick-up trucks, naar armenbegraafplaats San Rafael. Terwijl vier mannen een gat graven, zingen twee muzikanten de dode toe met teksten als ‘Ik wil je omhelzen, maar dat is onmogelijk, want jij bent bij God’. Luis Ángels broer Carlos stopt ze na elk liedje een paar pesos toe, zodat ze blijven spelen. Nerveus trekt hij blikje na blikje bier open. Lesly is nergens te bekennen. Volgens Carlos is zijn broer vermoord omdat hij een vriend, van wie hij nog 1000 pesos (zo’n 45 euro) kreeg, had bedreigd op Facebook. Een paar dagen later was die jongen dood. “Ik heb Luis Ángel gewaarschuwd dat hij moest vluchten, maar hij zei dat hij het niet gedaan had. Moge hij rusten in vrede, in de hemel of waar dan ook.”
Afgehakte vingers
De meeste moorden zijn het gevolg van een strijd over de markt voor crystal meth tussen het Juárez-kartel en het kartel van Sinaloa, dat geleid werd door de twee jaar geleden opgepakte ‘El Chapo’ Guzmán. “Het kartel van Juárez en de daaraan gelieerde gewapende bende Los Aztecas handelen vooral in heroïne, cocaïne en marihuana. Het Sinaloa-kartel en de aan hen verbonden Mexicles doen vooral cocaïne, marihuana en crystal meth (methamfetamine),” aldus politiecommandant Benjamin Solis. Het Juárez-kartel wil niet dat er in crystal meth wordt gehandeld, omdat het zeer verslavend en gevaarlijk is. Maar dat is niet uit medeleven. “De meeste gebruikers leven maximaal drie jaar, dus economisch is de handel niet zo interessant. Gebruikers van heroïne en cocaïne kunnen veel ouder worden,” aldus de commandant.
“De narcos geven boodschappen af via de mensen die ze vermoorden,” laat politiecommandant Nancy Furlong zien aan de hand van foto’s op haar telefoon. Zij is verantwoordelijk voor het team dat de moorden in de stad onderzoekt. “Een afgehakte vinger is een teken dat je iets gestolen hebt van de narcos. Een andere waarschuwing is een achtergelaten lichaam met een gloeilamp in de hand. Cristal is Spaans voor glas. De gloeilamp is een waarschuwing van het ene kartel aan het andere om geen crystal meth te verkopen.”
De meeste slachtoffers van het geweld zijn jongens als Luis Ángel, afkomstig uit niet al te beste buurten. De autoriteiten spreken vaak direct van drugsgebruikers, bendeleden of afrekening in het criminele circuit. Of van mensen die nog laat op straat waren. “Maar dat soort taal is gevaarlijk want het creëert een nieuwe moraal. Als jou iets overkomt, is dat je eigen verantwoordelijkheid,” zegt Julia Monárrez van het onderzoeksinstituut Colegio de la Frontera Norte. “Het maakt mensen tot wegwerpproducten van de stad, dus hoeven de autoriteiten niets te doen. Terwijl het uiteindelijk de overheid is die door de extreme verwaarlozing van de stad verantwoordelijk is voor het geweld.” Monárrez noemt het een necropolitiek. “Er is een officiële overheid en een parallelle staat van georganiseerde misdaad en criminaliteit. Die laatste bepaalt wie welk lot ondergaat.” Corruptie is een enorm probleem. “De rijkdom wordt onderling verdeeld, tot in de hoogste regionen. En er is geen enkele politieke wil om iets te veranderen.”
Martelingen en verdwijningen
De stad ziet eruit als oorlogsgebied. Veel inwoners hebben door het geweld de stad verlaten om er nooit meer terug te keren. Ruim een kwart van alle huizen staat leeg. In een vervallen huis in een wijk die Isla Hawaii heet, liggen de gebruikte spuiten op de grond. “We proberen de gebruikers en dealers op te sporen, maar die zijn ons meestal te vlug af,” zegt commandant Solís. Toch houden vier zwaarbewapende agenten iets later de 44-jarige heroïnedealer Carlos Ricardo Elizalde Lira aan. Ze vinden een stuk of vijftien piedras, brokjes heroïne die eruitzien als kiezelstenen. Trots toont Carlos zijn getatoeëerde bovenlijf. “Ik ben een Azteca,” zegt hij trots. Hij is een bekende van de politie en al eerder aangehouden voor dealen. Naast zijn linkeroog is een traan getatoeëerd, een teken dat hij om iemand rouwt. Later in de middag worden er nog drie puberjongens aangehouden voor het roken van een joint. “We vragen altijd van wie ze de zooi kopen om de hogere in rang te vinden, maar dat zeggen ze nooit.” Vaak worden mensen – voornamelijk jongens met wijde broeken en petjes van tussen de 15 en 30 jaar- aangehouden omdat ze er verdacht uitzien.
“Voor de wet zijn aanhoudingen zonder direct bewijs illegaal,” zegt Solis. “Maar ja, we moeten wat.” Een ruime meerderheid van de bevolking heeft geen enkel vertrouwen in de politie.“Een combinatie van een slecht functionerend rechtssysteem, ongetrainde politieagenten en veel voorkomende straffeloosheid, werken in Mexico willekeurige arrestaties, martelingen, executies en verdwijningen in de hand,” schrijft Amnesty International in een afgelopen jaar verschenen rapport. Iedereen in Mexico loopt het risico loopt zomaar te worden opgepakt. “Dit risico is groter voor mensen die arm zijn, de ‘verkeerde’ kleren dragen, journalisten of mensen die zich inzetten voor mensenrechten. Het Mexicaanse systeem lijkt erop te zijn gericht om gevangenissen vol te houden.”
Tijdens een politiepatrouille in Anapra wordt duidelijk waarom veel jongeren een leven in de drugshandel kiezen. Veel huizen hebben geen elektriciteit of stromend water. Het stinkt er naar een open riool. Mensen uit Midden-Amerika en de rest van Mexico komen hierheen omdat er werk is in de maquiladoras. Deze assemblagefabrieken werden in de vorige eeuw gebouwd door grote internationale bedrijven om goedkoop producten aan de Verenigde Staten te kunnen leveren. In de maquiladoras verdien je 10 peso (zo’n 44 cent) per uur, in de drugshandel het veelvoudige. “Bovendien geven bendes jongeren in dit soort wijken vaak geen keuze,” legt politiecommandant Solís uit, wijzend naar een paar krotten die tegen een steile heuvel zijn gebouwd. “Onder bedreiging van een wapen krijg je de keuze: drugs verkopen of de dood.” Solís vindt net als Monárrez dat de overheid steken laat vallen. “Alles begint bij de extreme armoede hier. De overheid moet zorgen voor werk, voor onderwijs en voor ruimtes waar jongeren kunnen sporten.”
Vijf lijken op één dag
De kans dat je bestraft wordt voor een misdaad in Mexico is ongeveer 1,5 procent. De politie houdt af en toe wat kleine dealers aan, maar heeft niet genoeg mankracht noch voldoende middelen om de grotere jongens op te pakken of misdaden te onderzoeken. De meeste misdaden worden niet eens gemeld.
“Ik heb twintig mensen onder me om alle moorden in Juárez op te lossen,” zegt Furlong. “Mijn hele team is bezig met de vijf lijken die we vandaag hebben gevonden. Er is dus nauwelijks tijd om eerdere moorden te onderzoeken, laat staan iets te doen aan alle openstaande dossiers.” Bovendien blijft de drugshandel, en daarmee het geweld, bestaan zolang drugs daar veel meer waard zijn,” wijst een politieman, die anoniem wil blijven, naar de grens die hemelsbreed vijf kilometer verderop ligt. “We kunnen het niet winnen van de drugskartels. Die bestaan uit ex-militairen en ex-politieagenten en zijn nog beter georganiseerd dan wij. Als er iemand opgepakt wordt, of wegvalt, wordt hij direct vervangen door iemand anders. Bovendien hebben ze veel meer geld en middelen.”
Van de drie mannen die Luis Ángel vermoord hebben, is er een opgepakt, eentje vermoord en een voortvluchtig. Er is nooit bekend geworden wie de drie vermoorde mannen in de woestijn waren en of er iemand voor de drievoudige moord is opgepakt.
Lees het artikel hier.
Tekst: Olga Ketellapper / Foto’s Mariëlle van Uitert ( De reportage won de derde prijs Zilveren Camera Nieuws – serie internationaal)
